Merhabalaaar. Yeni bir yazı ile birlikteyiz. Bugün sizlere Özel Öğrenme Güçlüğünün tanılanması hakkında bilgi vereceğim. Yazıma başlamadan önce sizlerle ÖÖG tanılanmasının nasıl tedavi edileceğini ve ne denli önemli olduğunu anlatan kısa bir video paylaşmak istiyorum. Böylece ön hazırlığımızı yapmış olalımm.
Öğrenme Güçlüğü yaygın görülen bir bozukluk olmasına rağmen tanılanması zordur. Nedenlerinden birisi ise; öğrenme güçlüğü olan bireylerin bazı alanlarda beklenenin altında başarı gösterirken her hangi başka alanda ise üstün başarı göstermesidir. Dolayısıyla bu öğrencilerin neye ihtiyaç olduklarını belirlemek güçleşmektedir. Ayrıca öğrenme güçlüğü tanısı genellikle ilkokul başlayana kadar tanılanmamaktadır. Bunun nedeni ise, öğrenme güçlüğü tanısında en belirgin belirtinin akademik başarısızlık olmasıdır. Bu nedenle tanılama sürecinde, öncelikli olarak akademik başarı eksikliğindeki normal varyasyonların belirlenmesi ve aynı yaştaki bütün öğrencilere uygun eğitim olanaklarının sunulmasına rağmen öğrencide öğrenme güçlüğünün devam etmesi gereklidir.
ÖG olan öğrencilerin akademik başarısızlık, motivasyon, dikkat problemi gibi özelikleri dikkate alındığında hafif düzeyde zihinsel yetersizliği, dikkat bozukluğu ve hiperaktivitesi, duygu davranış bozukluğu olan öğrenciler ile çeşitli çevresel ve kültürel faktörler nedeni ile akademik başarısızlık yaşayan öğrencilerin de bu özelliklerden bazılarını gösterdikleri görülür. Bu bağlamda, ÖG'nün diğer yetersizlik gruplarından ya da akademik başarısızlıktan ayrılması güçleşmektedir. Tanı beklentisinin yanlış tanı riskini arttırması nedeniyle erken müdahale ve zamanında tanı konulmasını sağlayabilen ÖG'nün erken (kişisel ve sosyal) risk göstergelerini belirlemek önemlidir. ÖG olarak isimlendirilemeyen ancak ÖG riski olarak adlandırılabilecek durum; belirtilerden hepsi ya da birkaçını gösterme durumuna göre; öğretmene ve aileye ipucu sunacak olan göstergelerdir ve okul öncesi dönemde bazı belirtileri gözlemlemek mümkündür. (Sarı ve Kurnaz, 2020).
ÖG, dördüncü sınıfta ve bazen daha sonra fark edilebilir. Bu nedenle pek çok öğrenci uzun bir süre boyunca ÖG olan öğrenciler olarak doğru bir şekilde tanılanmazlar. Farklı eğitimsel ve gelişimsel aşamalarda farklı özelliklerde kendini göstermesi nedeniyle ÖG tanıları ilkokulda ve ortaokulda zirve yapar. Disleksi ve disografi tipik olarak ikinci sınıfın sonundan; diskalkuli ise üçüncü sınıfın sonundan itibaren fark edilir. "DSM-IV' te ÖG tanı ölçütü olarak belirlenen öğrencinin standart puanlar kullanılarak ölçüm yapılan zeka seviyesi ve akademik başarısı arasındaki tutarsızlık yerine DSM-V'te değişiklik yapılmış ve öğrencinin akademik başarısının takvim yaşından beklenilenin önemli derecede ve ölçülebilir miktarda alt seviyede kalması kriteri benimsenmiştir." (Sarı ve Kurnaz, 2020). Şimdi belirtilen tanı ölçütlerine bakalım.
GELİŞİM ÖYKÜSÜ: İlk olarak öğrencinin öğrenme güçlüklerine ilişkin ayrıntılı bir öykü alınmasıdır. Öykü alma aşamasında, ailenin ve öğretmenin görüşlerinin ayrı ayrı alınmasıyla öğrencinin hem şimdi hem de gelişimsel öyküsüne yönelik bilgilere bağlı olarak bir değerlendirme yapılır. Annede ve babada artikülasyon veya telaffuz sorunu olup olmadığı, öğrencinin kelime bulma zorluğu olup olmadığı, kelime ve harf bilgisi düzeyi sorgulanmalıdır. Sorunların geçmişinin ayrıntılı bir geçmişi; aile içinde benzer durumları olan her hangi bir aile öyküsü; travma veya duygusal stres gibi olaylara ilişkin kişisel geçmiş konusunda bilgi sahibi olunmalıdır. Geçmişe yönelik bu bilgiler, kapsamlı bir değerlendirme açısından önemlidir; çünkü uzmanlar sadece gerçek eğitsel eksiklikler veya yetersizlikler olup olmadığını belirlemekle kalmaz aynı zamanda doğru müdahale yöntemine karar vermek için bunların nedenlerini de belirlemeye çalışırlar.
2. TIBBÎ DEĞERLENDİRME: Bu süreç, öğrencinin işitme, görme veya nörolojik sebeplere bağlı problemi olup olmadığının tespit edilmesi amacıyla nöroloji, psikiyatri, kulak-burun-boğaz ve göz doktorlarının muayenesini kapsar. Psikiyatrik muayene süreci; çocuk psikiyatrisi tarafından gerçekleştirilip olup, farklı bilgi kaynakarından faydalanılarak öğrencinin yaşadığı güçlük alanlarının ve nöropsikolojik işlevlerinin değerlendirilmesini kapsar. Çocukla yapılan görüşmeler, aile görüşmeleri ve öğretmenden alınabilecek bilgilerden yararlanılır.
3.PSİKOMETRİK DEĞERLENDİRME: Bu süreçte ise, ÖG'e neden olabileceği psikopatalojik bir durumun olup olmadığının açıklanması amaçlanarak öğrencinin dikkat, konsantrasyon, alıcı ve ifade edici dil, sözcük dağarcığı, sözel akıcılık, dinleme ve anlama becerileri değerlendirilir. Tanılama sürecinde öğrencinin yaşına uygun zeka testleri yapılır ve zeka aralığı belirlenir. Ben sizlere örnek bazı testlerden ikisini anlatmak istiyorum;
WİSC-R Zeka Testi: WISC-R Çocuk Zeka Testi, 6 ila 16 yaş arası çocuklar için uygundur. Bireysel olarak uygulanan bu test 1-1,5 saat sürmektedir. Uzman eşliğinde yapılan bir testtir. Eğer kendi imkanlarınızla çocuğunuzun zihinsel becerilerini test etmek isterseniz MentalUP ’ı kullanabilirsiniz. MentalUP, çocukların zeka gelişimini desteklemek için oyunlaştırılmış beyin egzersizleri sunan bir uygulamadır. Egzersizlerden elde edilen sonuçları ise yaşıtlarla karşılaştırma imkanı sunmaktadır. Dolayısıyla hem zeka testi, hem de zeka egzersizidir. Konumuza dönecek olursak, WISC-R Zeka Testleri, kendi içerisinde Sözel Zeka Bölümleri ve Performans Zeka Bölümleri olmak üzere iki ana bölüme ayrılır. Her iki bölümde de 6’şar adet test bulunmaktadır. Bunlar: 1)Genel Bilgi: Bu bölümde çocuğun doğal ve kültürel yaşamından aldığı genel kültür bilgileri sorulur. 2)Benzerlikler: Çocuğa iki adet resim gösterilir ve soyutlama yeteneği test edilir. 3)Aritmetik: Süre sınırı olmakla birlikte, aritmetik işlemler ve problemler yöneltilir. 4)Sözcük Dağarcığı: Çocuğa kendi dilinde öğrendiği kelimeleri kullandıracak sorular sorulur. 5)Yargılama: Çocuğun önüne mantık ve muhakeme becerisini ölçecek problemler konur ve çözmesi istenir. 6)Sayı Dizisi: Sözel zekanın son bölümünde ise çocuğun işitsel hafızasını ölçme amaçlı sorular yöneltilir.
Anadolu Sak Zeka Ölçeği (ASİS): Genel zekayı ve genel zekayı oluşturan bileşenleri objektif bir biçimde ölçen bireysel bir zeka ölçeğidir. Ölçek; genel zeka endeksi, sözel potansiyel endeksi, görsel potansiyel endeksi, bellek kapasitesi endeksi, sözel IQ, görsel IQ ve tarama endeksi olmak üzere 7 testten oluşur.
4. EĞİTSEL DEĞERLENDİRME: Tıbbi ve psikometrik veriler göz önünde bulundurularak yetersizliğin eğitim sürecini etkileme durumunun belirlenmesi ve öğrencinin dil, zihinsel, duygusal, sosyal ve motor becerileri ile ilgili gelişimsel veriler toplanması olarak ifade edilir. Bu süreç, tarama-ilk belirleme, gönderme öncesi, gönderme ve ayrıntılı değerlendirme basamaklarından oluşmakla birlikte bu aşamaların her biri birbiriyle bağlantılıdır ve belli bir sırayı izler.
ALTERNATİF TANIMLAMA YÖNTEMLERİ
Tutarsızlık Modeli: Bu model, ÖG'yi yetenek ve başarı arasındaki önemli farklarla tanımlanır. Model bir öğrencinin IQ testi puanını başarı puanıyla karşılaştırarak ÖG olan öğrencilerin temel özelliklerinden biri olan potansiyel ile başarı arasındaki tutarsızlığı netleştirmeye yardımcı olsa da öğrencilerin belirlenmesi için bir kriter olarak tutarsızlığın kullanılması sorgulanmaktadır. Tutarsızlığa yapılan en önemli eleştiri, ÖG yaygınlık oranlarındaki tutarsızlık ile ilgilidir.
Müdahaleye Tepki Modeli (RTI): ÖG olan öğrencilerin tanılanmasında yetenek-
başarı tutarsızlığı yaklaşımına yönelik eleştirilerden dolayı bu modele alternatif olarak ortaya çıkmıştır. Bu model, genel eğitimde iyi tasarlanmış öğretim ve yoğunlaştırılmış müdahaleler sağlayarak özel eğitime yönlendirmeleri azaltmanın bir yolu olarak önerilmiştir. RTI'nın amacı, öğrenme sorunlarına yol açan ekolojik etkileri ortadan kaldırmak ve genel eğitime yanıt vermede başarısız olan ve öğrenmede daha bireyselleştirilmiş bir yaklaşıma ihtiyaç duyan öğrencileri belirlemektir. RTI, gereksiz yönlendirmeyi ve tanılamayı azaltma ve öğrenciler için bir önleme model oluşturma amacıyla erken müdahale ve gönderme öncesi hizmetler sağlama açısından bir fırsat olarak görülmektedir. Bu model, "bir öğrencinin kanıta dayalı müdahalelere dayanan öğretimdeki bilimsel değişikliklere verdiği tepkiyi ölçer. Tipik olarak 3 aşamadan oluşur ve veriye dayalı karar vermeye dayanır. Tüm kademelerde öğrenci ilerlemesi izlenir. İlerleme izlemenin sonuçları, öğrencilerin mevcut müdahale kademesindemi kalmaları yoksa az ya da çok yoğun bir kademeye mi geçmeleri gerektiği konusunda bilgi verir. Her aşama en yüksek kademede eğitimin sağlanmasını ve öğrenci daha üst aşamalara geçtikçe öğretimin yoğunluğunun artmasını gerektirir. Öğrenciler yeterli ilerleme sağlayamadığında özel eğitim hizmetlerine yönlendirilerek genellikle ÖG kategorisi altında yer alırlar. ÖG'nin belirlenmesi kısmen öğrencinin kanıta dayalı müdahaleye yanıt verip vermediğine bağlıdır." (Sarı ve Kurnaz, 2020).
"Tüm bu süreçte önemli olan ‘’FARK ETMEK’ tir. Öğrenmedeki güçlük ne kadar erken fark edilir ve bireysel destek eğitim ne kadar erken başlarsa yaşıtlarını yakalama o kadar çabuk ve kısa olur. Ülkemizde tanılama süreci en erken 1.sınıfta okuma yazma aşamasında başlamaktadır. Bazen bu süreç 2. 3. Sınıfa kadar sarkabilmektedir. Oysa amaç ‘’fark etme’ nin okul öncesi dönemde yapılmasıdır. Ana sınıfında da, devreye girmeden bazı özellikler gözlenebilir. Konuşma gecikmesi, konuşmada problemler, sıralama becerisinde yetersizlik, oyunlarda zorlanmalar, ip atlama-bisiklete binme gibi becerilerde yetersizlik ilk işaretler olabilir."
Evet değerli okuyucularım sizlere mümkün oldukça öğrenme güçlüğü tanılanma süreçlerini anlatmaya çalıştım umarım faydası olmuştur. Son olarak özet olacak şekilde sizlerle bir video paylaşmak istiyorum.
KAYNAKÇA
Kurnaz, A. ve Sarı, H. (Ed.) 2020. Öğrenme Güçlüğü Olan Öğrenciler ve Eğitimleri. Pegem Akademi Yayıncılık: Ankara.
Sümer, H.M. ve Seçkin Yılmaz, Ş. (Ed.). (2020). Öğrenme Güçlüklerinde Değerlendirme ve Müdahale. Anı Yayıncılık: Ankara
Yıldırım Doğru, S. (Ed.). (2020) (4). Öğrenme Güçlükleri. Eğiten Kitap: Ankara